कृति परिचय
स्वर्णगिरिना नामथी प्रसिद्ध झालोरनगरनी वर्णना आलेखती रचना एटले ज प्रस्तुत गझल। मूळे क्षेत्रिय-गझलना दृष्टिकोणथी गूंथायेली आ गझलमां कृतिकारे झालोरनी ऐतिहासिकता वर्णववा साथे त्यांनी राजकीय, भौगोलिक तथा सांस्कृतिक विशेषताओ उमेरी कृतिनी महत्तामां वधारो कर्यो छे, वळी तेमणे अहीं विशाळ वनराजीनी तथा विभिन्न जातिना पशु-पक्षीओनी वर्णना उमेरीने कृतिने वधु रसाळ बनावी छे।
जो के गझलमानां घणा शब्दो फारसी भाषानी छांटवाळा, तत्कालीन भाषा-उच्चारणानुसार वपरायेला के कृतिकारे प्रासादिकने माटे प्रयोजेला होवाथी कृति समजवी कईंक अंशे क्लिष्ट थई पडे छे। तेमां’य भाला… ठैहलाक(प.२६), धमधमान… बारीक (प.३६), दरषत… सबजीक (प.४४), देवे… चोकीक (प. ५९)विगेरे थोडी पंक्तिओ तो अमोने सहेज पण समजाती नथी। विद्वानो ते पंक्तिओ अंगे अमारु ध्यान दोरे एवी आशा छे।
कृतिगत विशेष बाबतो
१. झालोरना प्रथम गढ पर कुल २८०९ कांगरा तथा ५४ बुरज होवानुं तथा बीजा गढ पर ८६४ कांगरा होवानुं कृतिकारे नोंध्युं छे।
२. किल्ला पर अनुक्रमे पांच पोळ छे जेमां पहेली सूरज, बीजी चंदा, (त्रीजी-नाम नथी) चोथी भाला, पाचमी सांतु पोळ छे।
३. पूर्वे अहीं बाहडदेशना वछाके बनावेलुं महावीरस्वामी प्रभुनुं चैत्य हतुं। जेनो बीजो उद्धार मोहणताकुळना जैराजे(मंत्रीए?) कर्यो हतो। ते जिनालयमां अंबिकानी तथा पोतानी (हाथी पर बेसेली) प्रतिमा बेसाडी हती। बीजुं पार्श्वनाथ प्रभुनुं चौमुख चैत्य हतुं। जेमां सोन(स्वर्ण)गढ-पार्श्वनाथ शोभता हता। आ सिवाय अहीं श्रीकृष्ण, शिव-पार्वती, मीरा, मलकसी पीरादि (?) घणा जैनेतर मंदिरो हतां।
४. वर्णनक्रमे अहीं पहेली पीउरतेल(?), बीजी ओली, त्रीजी कोलर, चोथी अमरा, पांचमी खीरणी तथा छट्ठी सांड नामनी वाव हती, तो टूंकोमां पहेली हमीर, बीजी होली तथा त्रीजी अनडूं नामनी टूंक हती। जेमांनी हमीरटूंकना स्थाने पूर्वे हमीरपुर गाम हतुं, ज्यारे होलीटूंकना स्थाने पूर्वे राव कानडदे होळी प्रगटावता हता।
५. किल्ला पर वीरमदेनी चोकी, तेनी पासे नवलखा बुरज, त्यां नजीकमां ज कांकरीया कोठार, होलीटूंक पासे लुंणाजातिनुं दहीयाक(स्मशान?) तथा जयदोला चोकी विगेरे नामवाळा स्थापत्यो हतां।
६. अलाउद्दीन खीलजीए ज्यारे २७ लाख सैनिको साथे अहीं आक्रमण कर्युं त्यारे कान्हडदे तथा वीरमदे जेवा घणा सामंतो तेनी सामे युद्धमां ऊतर्या। १२ वर्षे पण ज्यारे आ गढ न जितायो त्यारे सुलताने घरना गुप्त भेद(मार्ग?)थी किल्लो भांग्यो।
७. झालोरनो किल्लो ते समयना चित्तोड, आबु, ग्वालियर, अहिपुर(नागपुर), रणथंभोर, बाहडमेर, जुवनेर(?), अजमेर, बुंदी, आमेर, राजपुर(?), कोटा, अंबेर(?), बीकानेर, वालेर(?), कुंभलनेर विगेरे स्थानोना किल्ला करतां श्रेष्ठ गणातो। कृति-रचनाकाळे एटले के वि.सं. १८०२ (भादरवा वद३)ना वर्षे अहीं राजा भाणसीनुं शासन हतुं।
कृतिकार परिचय
प्रस्तुत कृतिनी रचना पूर्णिमागच्छीय हर्षचंद्रसूरिजीना पसायथी वाचक उदै-(उदय)विजयजीना शिष्य कवि गुलाले करी छे। कृति जोतां तेओ फारसी विगेरे भाषाना जाणकार होवा साथे अच्छा कवि होवानुं पण अनुभवाय छे। आचार्य श्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर, कोबामां सं.१७९४ लखाएली पंचसंधिप्रक्रियानी हस्तप्रत छे। जेनु लेखन उपरोक्त कृतिकारना गुरु उदयविजयजीए पोताना शिष्य गुलालचंदना पठनार्थे करेल छे। प्रतना उल्लेख प्रमाणे अहीं उदयविजयजीना गुरु अर्थात् कर्ताना दादागुरुनुं नाम सत्यविजयजी मळे छे। आ उल्लेख जोतां आ. श्रीहर्षचंद्रसूरि ते समये गच्छाधिपति होवानो संभव छे। आ सिवाय कर्तानी अन्य २ कृति औपदेशिक सज्झाय तथा आदिजिन स्तुति कोबा ज्ञानमंदिर खाते उपलब्ध छे। जोके आ बन्ने कृतिओमां पण मात्र कर्ता तथा तेमना गुरुना नामोल्लेख ज जोवा मळे छे।
प्रत परिचय
अनुमाने १८मी सदीना पूर्वार्धमां लखायेली हस्तप्रत ते आ संपादित कृतिनी एक मात्र हस्तप्रत नकल छे। कृतिनी लेखनशैली जोतां कृतिमां लेखननी २ विशेषता जोवा मळी छे।१. कृतिमां घणा अंशे दीर्घ ऊकारवाळा खूब, महेबूब, टूंक जेवा शब्दो लहियाए सानुस्वर ह्रस्व प्रयोज्या छे दा.त. खुंब, महेबुंब, टुंक, विगेरे। २. ते ज रीते संयुक्ताक्षरवाळा जग्गाक, अग्गाक, मक्की, लग्गे, अच्छे जेवा प्रयोगोमां संयुक्ताक्षरो घणा भागे प्रतमां ह्रस्व लखाया छे दा.त. जगाक, अगाक, मकी, लगे, अछे विगेरे। जोके अहीं करायेला आवा प्रयोगो ए लहियानी भूल छे के तत्कालीन शब्दप्रयोगो ते शोधवुं रह्युं। खास संपादनार्थे जालोरगढ गझल प्रत नं. ३०८२नी हस्तप्रत नकल आपवा बदल राधनपुर विजयगच्छ जैन ज्ञानभंडारना व्यवस्थापकोनो खूब खूब आभार..
।। ।। अथ जालोरगढरी गजि(ज?)ल लख्यते ।।
दूहा – सुंडाला१ सिद्ध-बु्द्ध-करण, गणपति गवरी-नंद ।
सकल-काज-मंगलकरण, जालिम२ गढ जालोर ।।१।।[1]+
।। अथ गजल ।।
जालिम गढ हें जालोर, बाहर खुंब३ वाकी४ ठोर५ ।
नग हें वड-वडें जगतीक, ओपम६ को नही ७इनवी(ची)क[2]* ।।३।।
गिरवर प्रौढ हें ओचाक८, जाय असमानसुं९ पोहचाक१० ।
जालिम कोट पडकौ(को)टाक११, परबत खुंब हें विकटाक ।।४।।
उंचो गिरद विगरदवाराक(?), अविहड१२ टुंक हें अजराक ।
विषमा कोट हें वंकाक१३, जेसा देखीइं लंकाक ।।५।।
नवें अठसत दोइ हजाराक(२८०९), गढका कांगुरां१४ साराक ।
चौपन(५४) बुरज१५ हें चिहुं उं(ओ)र, न लगें नाल-गोला१६ जोर ।।६।।
इसा दूरं(दुर?)ग१७ [हें?] उं(ओ?)चाक, टला१८ लगत नहि टंबाक१९ ।
भूरजा२० दीठ हें वड-नाल२१, तोपां-गंज२२ हें जजनाल२३ ।।७।।
आरावा२४ छुंटता गडडाक२५, परबत गुंजता गाढाक२६ ।
बारा वरसका पंचाक२७, पर-दल प्राण२८ नहि पोहचाक ।।८।।
इसा विकट गढ जालोर, सबही वातसें सिर-जोर२९ ।
क्या क्या देखीइं कमठान३०, केसा रूंखका३१ वर नाम ।।९।।
दरषत खुंब हे लंबेक, वडला३२ अंबली अंबेक३३ ।
कदली-खंब हें कै(के)लाक, दाडिम भां(भा?)तका भेलाक ।।१०।।
द्राखां मंडवा३४ दीठाक, नी(नीं?)बू खाटे उ(ओ?)र३५ मीठाक ।
जाहर३६ नी(नीं?)बडा३७ जेसीक, गु(गुं?)दा गुंदीया३८ ने(ते?)सीक ।।११।।
सीसम सालरां३९ सरलीक४०, ओरां नांहि हें गणतीक४१ ।
तरवर डाल हें वंकीक, झंगी४२ जोर४३ हें धवकीक४४ ।।१२।।
परमल देखीइं केसीक, चंपा केतकी जेसीक ।
जायां४५ वेलडां४६ जासु(सू?)क४७, अछे४८ फूल हें मासु(सू?)क४९ ।।१३।।
करणा५० केवडा५१ हें खुंब, परमल जोर हें महिबुंब५२ ।
जाइ जूहडी५३ मचकुंद५४, मोगर केवडा अरिवं(रविं?)द५५ ।।१४।।
दमणा५६ गुलाब चंबेलीक, विध विध भांतिकी वि(वे?)लीक ।
भमरा गुंजते गणणाक५७, केकै५८ करत हें ५९कहकार[3]+ ।।१५।।
झंगी गेहरां६० विच जोर, मोरा करत हें झिंगोरा६१ ।
टहुंके कोइली स्यानीक६२, मधुरी खुंब हें वानीक६३ ।।१६।।
पंखी सुवटा६४ सेंचाण६५, काबर किनडा६६ केबाण६७ ।
सिकरा६८ बाज हें अजराक६९, तीतर७० चीबरी७१ चकवाक७२ ।।१७।।
बगला जोर हें माशु(शू?)क, रमते रंगमें जलकु(कू)क७३ ।
झंगी गहेरां विच झौल७४, पंखी करत हें कलो(ल्लो)ल ।।१८।।
झरणा झरत हें जहाक७५, प्रघल७६ वुंठता७७ मेहाक७८ ।
परबत होत हें नीलाक, चातुक करत हें क्रीलाक७९ ।।१९।।
भारी ददुरा८० रढकंत८१, हरीया८२ मेदनी सोहंत ।
प्यारी लगत हें वनराय, विरही देखके अकुलाय८३ ।।२०।।
लत्ता विस्तरे नीकीक८४, आछी होत हें सबजीक८५ ।
नीपत८६(ज?) होत हें जबजाक८७, गेहुं बाजरी चवलाक८८ ।।२१।।
मकी८९ मुग मठ अर ज्वार, बहुले नीपजे तिल ग्वार९० ।
मेवा ती(तीं?)डसी९१ कालिंग९२, चारू चीभडा अति चंग ।।२२।।
इसी भांतकी९३ बहु बीज, देखत ओपजे मन रीझ ।
इसा नगरका वर नाम, केसा गढका कमठान ।।२३।।
धुरहुं९४ चढत हें निभी(र्भी)क९५, बांधी पाज९६ हें नीकीक ।
सुरज पोल हें विकटाक, लोहाजडित हें कपाटाक९७ ।।२४।।
चंदा पोल हें दुजीक, वांकी जोर ध्रु९८(?) नीजीक९९ ।
भाला पोल हें चवथीक[4]*, वांकी जोर हें सबथीक१०० ।।२५।।
भाला सार का ठैहलाक१०१, द्विरदा१०२ लगत नहटलाक१०३ ।
बरकमदार१०४ हें सेठेक, चोकी करत हें बेठेक ।।२६।।
केसी उपरा(री?) जगाक, महावीर देहरा चंगाक१०५ ।
पहिली(ला?) बाहड देस वछाक, कीधा देहरा अछाक ।।२७।।
कीनी थापना वर्धमान, ता पछें१०६ मोहणतां-कुल-भाण ।
जैमल मंत्रवी सुखकार, कीना दुसरा ओद्धार१०७ ।।२८।।
दिस एक थापना महिमाय१०८, देवी जागती अंबाव(य) ।
जिनवर साहमा गजराज, ता पर बेठें हें जैराज(?) ।।२९।।
झरूखा खुंब हें तिहां एक, मजलस१०९ करत हें बेठेक ।
जगा जोर हें रमनीक११०, गोठां१११ होत हें नववी(व्वी)क११२ ।।३०।।
चौमुख देहरां चंगाक, पारसनाथकी जगाक ।
अछा काम हें शु(सु?)कमाल, मंडप कोरणी चोसाल११३ ।।३१।।
आदौ देहरा उं(ओ)त्तंग, सोनगर११४ पासका थिर-थंभ ।
एता देखीइं जिन-ठाम, शिवका करत हुं वरनाम११५ ।।३२।।
मसीतां११६ जोर हें भारीक, अछा काम हें बारीक ।
छोटी मसीत हें अगाक११७, नवाज करणकी जगाक ।।३३।।
पीउरतेलकी हें वाव, लंबी दीसती दरीयाव११८ ।
द्धा(धा)नका खुंब कोठाराक, संचा११९ अनाजका साराक ।।३४।।
अछा टुंक उंबाडाक(?), तोपां करत जिहां माराक१२० ।
गोला-नाल हें अणखुंट, पका मोरचा१२१ इस टुंक ।।३५।।
धमाधमान१२२ वहें बारीक, ता पर नाल हें भारीक ।
सबजी अंगनाकी१२३ जोर(?), चोकी१२४ रहित हें उस ठोर ।।३६।।
सेवा उ(ओ?)रडी जिणणीक१२५, सोभा जात नहि वरणीक१२६ ।
झरूखा साहमी जगात१२७, ओयाभी१२८ रांणीया महिलात१२९ ।।३८।।
ठाकुरद्वार हें केसाक, इंद्रभूवन हें जेसाक ।
आछी१३० कोरणी शु(सु)कमाल, मंडप कोरणी चोसाल ।।३९।।
विराजें सांवरा श्रीकंठ, दरसण कीजीइ नित ओ(ऊ?)ठ ।
झालर१३१ आरती झणकाक१३२, वाजित्र वाजतें साराक१३३ ।।४०।।
अगे खुंब हें जगीक, झंगी जेर१३४ जाहरकीक१३५ ।
उ(ओ?)ली वाव हें केसीक, सरवर मान हें जेसीक ।।४१।।
निरमल नीर हें चोडीक१३६, पुरसा१३७ वीस हें उंडीक ।
मछ१३८ कछ१३९ जीव हें बगलाक, जलचर आडि१४० हें ददुराक ।।४२।।
रमतें गुटक१४१ पारेवाक, मधुरा गहकते१४२ मोराक ।
छंपी१४३ करत हें वेदांणीक१४४, रहिते जीव जिहां पाणीक ।।४३।।
दरषत छांहि१४५ हें अंबलीक, बेंठक खुंब हें सबजीक ।
मरदां१४६ होत हें भेलाक, मिलते रात दिन मेलाक ।।४४।।
विध विध गौ(गो?)ठकी त्यांरीक१४७, विजया१४८ घुटते प्यारीक ।
क्रीला देखते गिरकीक१४९, सबजी वावके तटतीर१५० ।।४५।।
पावस१५१ इंद१५२ झरहरीयाक१५३, परबत होत हें हरीयाक ।
युवती सावनी१५४ लाणीक१५५, विद्ध(ध) विद्ध(ध) भांतिकी वेलीक ।।४६।।
मोरा करत हें झींगोर, सबजी खुंब हें चिहुं उ(ओ)र ।
शिवका खुंब हें देहराक, झंगी वीचमें गेहराक ।।४७।।
वाह वाह खुंब हें दोढीक१५६, जगा जोर हें चोडीक ।
अछी कोरणी हद१५७ काम, देवल बहुत लगे१५८ दाम ।।४८।।
शिवकी थापना चंगीक, दरसण देखीइ रंगीक१५९ ।
उमया१६० पास हें अरधंग१६१, देखत ओपजे१६२ मन रंग ।।४९।।
झलकत१६३ खुंब जलधारीक१६४, बयलारूढ१६५ हें बारीक ।
वाजित्र१६६ ढोल नगाराक, दरसण आवते साराक ।।५०।।
कोलर वाव हें केसीक, आख्यां१६७ देखीइं जेसीक ।
निरमल नीर हें गंगाक, बेठत खुंब हें जगाक ।।५१।।
झाहर१६८ केल केदाणाक(?)१६९, विध [विध] रूंखके थाणाक१७० ।
गेहरे खुंब हें अंबेक, लुंबा-लुंब अति लुंबेक१७१ ।।५२।।
परमल क(के?)वडा करणीक, सोरंभ१७२ वेलडा१७३ वरणीक१७४ ।
जाई जूहडीके रूंख, जिहां बहु भांतिकी जु(जू?)ख१७५ ।।५३।।
भमरे करत हें गुंजार, सबजी खुंब हें सुखकार ।
मालम१७६ महिल मीराकेक, परगट१७७ थान१७८ पीराकेक ।।५४।।
मलकसी पीर हें गाजीक, जागत मरद्द(द?) हें राजीक ।
घू(घु)रते१७९ खुंब नगाराक, तुरकां१८० आवते साराक ।।५५।।
रायण रूंख हें तीराक१८१, परचा सुद्ध हें पीराक ।
रहिते पीरजा१८२ देवाक, करते पीरकी सेवाक ।।५६।।
वीरमदय(देव?)की चोकीक, सगरे१८३ टुंकसें उं(ओ?)चीक ।
वीरम उमरा चिहुं ओर, कुंयर बेसता ओ(उ?)स१८४ ठोर ।।५७।।
दु(द?)रबार खुंबसें जुडताक१८५, भट्टां चारणां भणताक१८६ ।
कुंयर मोज के के कीद्ध(ध?), लख पसाउं(ओ?)१८७ जिहां पिण दीद्ध(ध?) ।।५८।।
देवे नांहि चढ चोकीक, ताकुं गाल हें खरकीक१८८ ।
कुंयरी पास हें महिलाक१८९, ओभी खुंब हें जगाक ।।५९।।
नवलखा बुरज हें मोटक, पासें काकरीया कोठाक१९० ।
हमीर टुंक [हें?] वांका(की)क, सगरे टुंकसें ओचा(ची?)क ।।६०।।
हमीरपुर गाम था अगेक, बु(बू?)ढे लोक इयुं१९१ कहितेक ।
ता पर नाल हें धाराक१९२, दो दो कोसका माराक१९३ ।।६१।।
होली टुंक हें वर नाम, उं(ओ?)चा देखीइं असमान ।
अगै राव कानडदेक, होली प(प्र?)गट करता जेथ१९४ ।।६२।।
वांका कोट गढ बीयाक, लुंणा जातिका दहीयाक१९५ ।
बुरजां दस हें मोटाक, ओरू१९६ पांच हें छोटाक ।।६३।।
कांगुरे आठसें चोसट्ठ(८६४), सातुं(सांतु?) पोल हें परमट्ठ१९७ ।
कुया दोइ हें अंकाक१९८, ओभी कोट हें वंकाक ।।६४।।
अलावदीन था सुलताण, चढ कर आवीया जमराण१९९ ।
सेना लाख सताईस(२७), युद्ध कर मंडयो जगदीस ।।६५।।
बारा वरस तां लडीया[क]२००, सोनगिर२०१ नांहि कर चडीयाक ।
कानडदे वीरमदेक, नमीया नांहि तो धर टेक ।।६६।।
घरके भेदसे सुरताण, परबत टंचीया२०२ पाषाण ।
आलिम२०३ भेलीयो२०४ गढतोत, मुगलां२०५ हिंदूयां लडफो(तो?)त२०६ ।।६७।।
वीरम कानडदे लडीयाक, के के साम(मं?)ता२०७ पडीयाक२०८ ।
इसा विकट गढ जालोर, बाहर खुंब वाकी ठोर ।।६८।।
अनडूं टुंक हें इस(एसा?)क, मांनु लंक२०९ हें जेसाक ।
पीडा२१० विषम हें पाहाड, दरषत झंगीया ओझाड२११ ।।६९।।
रहिते जीव इहां जेतेक, चीता डोलते भयभीत[5]* ।
नाहर२१२ गु(गुं?)जते नहराल२१३, सु(सू)कर२१४ देत हें जिहां फाल२१५ ।।७०।।
केते मृग हें कालेक, गृद्धा२१६ पंखीया मालेक२१७ ।
रहिते जीव इहां जेतेक, मुखते वर्णवुं केतेक ।।७१।।
इ(ए?)सा एक हें चीतोर२१८, विषमा कोट वांकी ठोर ।
वांका कोट गढ आबु(बू?)क, जिहां बहु भांतकी हें झु(झू?)ख ।।७२।।
गढ वा(ग्वा?)लेरका गिरूयाक२१९, अहिपुरे कोट हें सरूयाक२२० ।
गढ थंभोरका२२१ गणतेक, बाहिडमेरका सुणतेक२२२ ।।७३।।
जालिम गढ हें जुवनेर, सबको जाणते अजमेर ।
बुंदी-राव हें हाडाक, सोभी गढका लाडाक२२३ ।।७४।।
गढ आसे(मे?)रका मोटाक, वांका राजपुर कोटाक ।
आछी ठोड हें अंबेर, वांका कोट बीकानेर ।।७५।।
वालेरगढ हें वजराक२२४, कुंभलमेरका अजराक ।
के कै गढ हें सब२२५ दूट्ठ(ठ?), पंखी जालचरकी२२६ पुं(पू?)ठ२२७ ।।७६।।
तलहटी२२८ खुंब हें जालोर, द(दि?)ली अ(आ?)गरे सम-तोल ।
च्यारू वर्ण ओहा रहितेक, करणी आपकी करतेक ।।७७।।
के कै लोक हें कसबाक२२९, रहिते पवन छती(त्ती?)साक ।
के कै खुंब हें कमठाण, नीके जोर हें निवाण२३० ।।७८।।
अमरा वाव खीरणी वाव, सहिरा२३१ रूप हें सांड वाव ।
सरवर खुंब सुंदर लाव२३२, भरीया जाणके दरीयाव ।।७९।।
जिन शिव देहरा चंगाक, उंचा गैन(ण?)से२३३ लगाक२३४ ।
उ(ओ?)रू वड-वडे कमठान, केता वर्णवुं मुख नाम ।।८१।।
वाडी बाग हें जै(जे)तेक, कहि कहि दाखवुं केतेक ।
टांचीबद्ध२३५ पुर कोटाक, भुरजा कांगुरा मोटाक ।।८२।।
गोलानाल हें उं(ओ?)चाक, टला लगत नहिं ट(टं)चाक ।
दू(द?)रबार देखीइ कै(के)साक, इंद्रभू(भु)वन हें जै(जे)साक ।।८३।।
महिलाइत२३६ हें मासु(सू?)क, जाली गोखकी हें जु(जू?)ख ।
माहाराज वखतेसका२३७ धर्मराज, सगरे भूपको सिरताज ।।८४।।
प्रतपें भाणसी तप-तेज, वांका भूप हें वखतेस ।
वाकी तेग२३८ हें वांका(की?)क, अरियण मांनते संका(की?)क२३९ ।।८५।।
झलकत२४० खुंब दरवाजाक, दोढीया२४१ रहे [हें?] भुरजाक ।
नोबत२४२ घुरत२४३ नगाराक, वाजित्र वाजि(ज?)ते साराक ।।८६।।
थाहर२४४ घुं(घु?)सते गजथाट्ट(ट)२४५, भणते खुंब चारण भाट ।
हेंम(व?)र२४६ करत [हें] हेसार२४७, अहिनिस घू(घु)रत हें नगार ।।८८।।
इ(ई?)सा विकट गढ जालोर, सबही वातसें सिर-जोर ।
कीनी गझल हें सिरताज, अखे२४८ मोजपें(में?) कविराज ।।८९।।
संवत अढारसें बीयाक (१८०२), भाद्रव मास तिथ त्रीयाक (३) ।
वद पख वार हें गुरू(रु?) तंत२४९, कीनी गझल अछी भांति(त?) ।।९०।।
।। कवित्त ।।
कलस – अछी ठोड जालोर सबल सामान सझायो२५०,
नाल हवाइ-तोप सोर सीसें बल छायो ।
भड२५१ वांका अणभंग२५२ फिरे जयदोला चोकी,
राजकुली छत्रीस करें उ(ओ?)लग२५३ नित ज्योकी२५४।
अजमाल-सुतन वखतेस महि, अहिनिस नोबत नित घू(घु)रें,
घण कोट मोट जोता विहद२५५, चावो गढ इल ओपरे२५६ ।।९१।।
चावो गढ चोसाल अनड२५७ गिरवर अछायो२५८,
विषम कोट गढ वंक प्रगट जिणें पुन्ये पायो ।
पूनिमगछ-प्रति(त?)पत श्रीहर्षचंद्रसूरी(रि?) पसाइ,
वा. उदे(द?)यविजे गुरू(रु) तास सीस सुख-संपति पाइ ।
कवि गुलाल एह गाई गजल, जय मंगल पायौ(यो?) तदा,
माहाराजद्धि(धि?)राज वखतेस महि, चिंरजीवो गढपति सदा ।।९२।।
।। इति श्रीगढ जालोरनी गजल संपूर्ण ।।
शब्दार्थ
१. गणपति, २. भारे, ३. घणां, ४. तेनां, ५. स्थान, ६. उपमा, ७. एनी, ८. ऊंचो, ९. आकाश सुधी, १०. अडके छे, ११. किल्लानी फरतो किल्लो, १२. अखंड, १३. अद्भुत, १४. कांगरा, १५. किल्लानी दिवालनी चारे बाजु रहेलो कोठो, १६. तोपगोळा, १७. दुर्ग, १८. टीलो, १९. टींबो, २०. बुरज, २१. मोटी तोप, २२. तोपनो ढगलो, २३. ? २४. अवाज, २५. गडगड अवाज करतां, २६. घणो, २७. ?, २८. जोर(?), २९. माथा भारे(?), ३०. तैयार करायेल विशिष्ट रचना(?), ३१. वृक्षनुं, ३२. वड, ३३. आंबा, ३४. मांडवा, ३५. बीजा, ३६. प्रसिद्ध(?), ३७. लींबडा, ३८. ?, ३९. शालना(?), ४०. सरळ, ४१. गणतरीमां आवे एवा, ४२. मोटी, ४३. बळवान, ४४. धव=वृक्षविशेष, ४५. ?, ४६. वेलीओ, ४७. जासूद, ४८. सारा, ४९. सुंदर, ५०. करेण, ५१. केवडो, ५२. ?, ५३. जूई(?), ५४. पुष्प विशेष, ५५. कमळ, ५६. डमरो, ५७. गणगणाटनो ध्वनि, ५८. मोर, ५९. टहुका, ६०. गाढ झाडी-झाखरा, ६१. केकारव, ६२. शाणी, ६३. वाणीमां, ६४. पोपटो, ६५. बाज, ६६. ?, ६७. ?, ६८. बाज पक्षी, ६९. युवान, ७०. तेतर, ७१. पक्षी विशेष, ७२. चक्रवाक, ७३. जलकूकडी, ७४. टोळुं(?), ७५. ज्यां(?), ७६. घणो, ७७. वर्षे छे, ७८. मेघ, ७९. क्रीडा, ८०. देडका, ८१. कोलाहल करे छे, ८२. लीली, ८३. आकुळ-व्याकुळ थाय, ८४. सुंदर, ८५. शाक(?), ८६. पेदाश, ८७. सरस(?), ८८. चोळी, ८९. मकाई, ९०. गुवार, ९१. शाक विशेष, ९२. खरबूच, ९३. प्रकारनी, ९४. ?, ९५. भयमुक्त, ९६. पगदंडी, ९७. बारणां, ९८. द्रु=झाड(?), ९९. नजीक, १००. सर्वथी, १०१. स्थान, १०२. हाथीओ, १०३. आकाश सुधीना ऊंचा, १०४. योद्धा, १०५. उत्तम, १०६. ते पछी, १०७. उद्धार, १०८. महिमावंत, १०९. महेफील, ११०. सुंदर, १११. वातो, ११२. नवी, ११३. विशाळ, ११४. सोनगढ (स्वर्णगढ), ११५. वर्णन, ११६. मस्जिद, ११७. आगळ, ११८. दरिया जेवी, ११९. संग्रह, १२०. हुमला, १२१. कोट परनुं तोप गोठववानुं स्थान, १२२. पूर जोशमां, १२३. सुंदर स्त्री(?), १२४. पोलीस थाणुं, १२५. जिनेश्वर परमात्मानी, १२६. वर्णवी शकाय, १२७. जग्या, १२८. त्यां पण, १२९. महेल, १३०. झीणी, १३१. वाद्य विशेष, १३२. झणणण एवो आवाज, १३३. सर्व, १३४. ?, १३५. प्रसिद्ध, १३६. पहोळी, १३७. पुरुष (माप विशेष), १३८. मत्स्य, १३९. काचबो, १४०. जीव विशेष, १४१. घुटरघु अवाज करनार(?), १४२. हर्षारव करे छे, १४३. ?, १४४. ?, १४५. छवायेली, १४६. पुरुषो, १४७. तैयारी, १४८. भांग, १४९. ?, १५०. किनारे(?), १५१. वर्षा, १५२. ?, १५३. ?, १५४. श्यामवर्णवाळी, १५५. ?, १५६. प्रवेशद्वारनी चोकी, १५७. श्रेष्ठ, १५८. खरचाया छे, १५९. प्रति(आनंद?) करनार, १६०. पार्वती, १६१. अर्धांगिनी, १६२. उत्पन्न थाय, १६३. छलकाय छे, १६४. जळनी धारा, १६५. बळद पर चढेल(?), १६६. वाजिंत्र, १६७. कहीए छीए, १६८. ?, १६९. ?, १७०. स्थान, १७१. झळूंबे, १७२. सुगंध, १७३. वेलीओनी, १७४. ?, १७५. जथ्थो(?), १७६. प्रसिद्ध, १७७. प्रगट, १७८. स्थान, १७९. वागे छे, १८०. मुसलमानो, १८१. पासे, १८२. पीर(मुसलमानी संत)ना, १८३. बधां, १८४. ते, १८५. योजाय छे, १८६. बोले छे, १८७. भेट-सोगादो, १८८. गधेडानी, १८९. ?, १९०. ओरडो, १९१. एम, १९२. ?, १९३. निशान(?), १९४. ज्यां, १९५. स्मशान(?), १९६. तथा, १९७. ?, १९८. नजीक, १९९. यमराज, २००. लड्या, २०१. स्वर्णगिरि, २०२. कोतर्यो, २०३. विद्वान (बादशाहे ?), २०४. भांग्यो, २०५. मोगलो, २०६. लडे छे, २०७. योद्धा, २०८. मृत्यु पाम्या, २०९. लंका, २१०. ?, २११. ?, २१२. वाघ, २१३. नखवाळा, २१४. सूवर, २१५. छलांग, २१६. गीध, २१७. माला, २१८. चित्तोड, २१९. गरवो, २२०. सरळ(?), २२१. रणथंभोरनो, २२२. सांभळीए छीए, २२३. प्रेमी(?), २२४. वज्रनो, २२५. दुष्ट(दुर्गम?), २२६. जळचर जीवनी, २२७. पीठ. २२८. तळेटी, २२९. कसबीओ, २३०. जळाशय, २३१. सखर(?)= सुंदर, २३२. ?, २३३. आकाश, २३४. पहोंचे छे, २३५. कोरणीथी युक्त, २३६. महेलो, २३७. समयज्ञ, २३८. तलवार, २३९. ?, २४०. प्रकाशे छे, २४१. देवडी, २४२. नगारा, २४३. वागे छे, २४४. ?, २४५. हाथीओनो समुदाय, २४६. घोडा, २४७. हर्षारव, २४८. कहे छे, २४९. खरेखर, २५०. शणगार्यो, २५१. योद्धा, २५२. गर्वोन्नत, २५३. सेवा, २५४. जेनी, २५५. सुंदर(?), २५६. उपर, २५७. अनम्र(गर्विष्ठ), २५८. ?.
o O o
[1] + कृतिमां अहीं २, ३७, ८०, ८७ नं. ना पद्यांको आपवाना रही गया छे।
[2] * अहीं प्रयोजाएल लालित्यवाचक ‘क’ ने काढी शब्द वांचतां वाचकने प्रायः अर्थ प्रायः समजाई जशे । तेमना विशेष शब्दो शब्दकोशमां छे।
[3] + अहीं त्रीजी-चोथी पंक्तिनो अंत्यप्रास जळवातो नथी.
[4] * पदार्थ वर्णन क्रममां अहीं त्रीजी पोलनी वर्णना छूटी गई होवानुं जणाय छे।
[5] *अहीं पहेली-बीजी पंक्तिनो अंत्यप्रास जळवातो नथी।